Pojęcie „siły wyższej” w zamówieniach publicznych

Dzisiaj omówimy interesujący przypadek dotyczący orzecznictwa administracyjnego w kontekście realizacji projektów. Naszym bohaterem jest Beneficjent, który podczas realizacji swojego projektu musiał zmierzyć się z nieprzewidzianą siłą wyższą – pandemią COVID-19. Ta sytuacja jest nie tylko unikalna dla naszego Beneficjenta, ale także dla wielu innych, którzy realizują lub planują realizować projekty w obliczu podobnych wyzwań. Dlatego decyzja z dnia 15 lipca 2022 r., oznaczona symbolem DZF-XII.025.51.2021.DD.6, może mieć znaczenie dla szerszej grupy beneficjentów.

Pojęcie „siły wyższej” nie jest zdefiniowane prawnie, ale zostało wypracowane w doktrynie i orzecznictwie. Zasadniczo za siłę wyższą uznaje się zdarzenia, które charakteryzują się:

• zewnętrznością,
• niemożliwością przewidzenia,
• niemożliwością zapobieżenia skutkom.

W kontekście realizacji projektów, zgodnie z rozdziałem 8, podrozdziałem 8.8 pkt 8 lit. a Wytycznych kwalifikowalności, „Właściwa instytucja będąca stroną umowy podejmuje decyzję o odstąpieniu od rozliczenia projektu zgodnie z regułą proporcjonalności w przypadku wystąpienia siły wyższej”.

W omawianej sprawie, Beneficjent wnioskował o rozliczenie proporcjonalne z uwagi na wystąpienie siły wyższej (pandemia wirusa Sars-CoV-2), która uniemożliwiła realizację projektu w 100%, pomimo należytej staranności Beneficjenta. Organ odwoławczy uznał, że w trakcie realizacji projektu został ogłoszony stan epidemii z powodu rozprzestrzeniającego się wirusa Sars-CoV-2, co można uznać za wystąpienie siły wyższej w projekcie.

Ważne jest, aby podkreślić, że Minister Zdrowia wydał stosowne Rozporządzenie w dniu 20 marca 2020 r., wprowadzając stan pandemii wraz z konsekwencjami prawnymi. Beneficjent realizował projekt od 1 stycznia 2019 r. do 30 kwietnia 2020 r., a jego ostatnie dwie grupy rozpoczęły udział w projekcie na początku (IV grupa) oraz pod koniec lutego (V grupa).

W związku z tym, że od 20 marca 2020 r. został w Polsce ogłoszony stan epidemii oraz wynikające z niego restrykcje, zahamowały możliwość dalszej realizacji projektu. IZ PO WER, powołując się na obowiązujący w tym czasie stan pandemii, uznała, że Beneficjent miał utrudnione zadanie w kwestii realizacji pełnej ścieżki dla ww. uczestników.

Kontynuując naszą dyskusję, warto zwrócić uwagę na kolejne aspekty omawianej sprawy. Organ odwoławczy zdecydował, że należy odstąpić od zastosowania reguły proporcjonalności, ze względu na fakt, iż uczestnicy nie mogliby skorzystać z potencjału szkoleń czy też znalezienia lepiej płatnej pracy.

W przypadku wskaźnika rezultatu, tj. kryterium efektywności zatrudnieniowej dla osób w najtrudniejszej sytuacji, zakładano, że stopień realizacji wskaźnika wyniesie 39%, jednak Beneficjentowi udało się go osiągnąć na poziomie wyższym – 50%. Co więcej, kryterium efektywności zatrudnieniowej dla osób, które nie są w trudnej sytuacji wyniosło 50%, gdzie zakładano wskaźnik wyższy – 54%. W ocenie IZ PO WER, w tym przypadku również należy odstąpić od rozliczenia projektu regułą proporcjonalności, z uwagi na główny cel omawianego projektu, którym było zwiększenie zdolności do podjęcia zatrudnienia wśród osób młodych, w tym z niepełnosprawnościami, osób z kategorii NEET, imigrantów, reemigrantów oraz osób ubogo pracujących.

Niestety, pomimo osiągnięcia zamierzonego rezultatu, jakim było podjęcie zatrudnienia przez wymaganą liczbę osób, główny cel projektu, czyli zwiększenie zdolności do podjęcia zatrudnienia lub poprawy sytuacji na rynku pracy wśród 60 osób młodych, nie został w pełni osiągnięty. Z tego powodu, organ odwoławczy tylko częściowo uznał zarzuty Beneficjenta, iż to z powodu czynników od niego niezależnych – pandemii, problemy w realizacji projektu wystąpiły. IZ PO WER stwierdziła, iż siła wyższa wystąpiła i Beneficjent faktycznie miał znaczące trudności w zakresie realizacji zamierzonych wskaźników, jednakże zwróciła uwagę na fakt, iż trzy pierwsze grupy uczestników nie były dotknięte obostrzeniami i wskaźnik ten mógł być zrealizowany.

Podsumowując, Minister Funduszy i Polityki Regionalnej w swej decyzji uchylił więc w części zobowiązania do zwrotu części środków dofinansowania, wynikających z decyzji IP, natomiast w pozostałym zakresie utrzymał je w mocy. Ta decyzja stanowi ważny punkt odniesienia dla beneficjentów, którzy muszą dostosować swoje projekty do nieprzewidzianych okoliczności, takich jak pandemia COVID-19.

Autorka: Agnieszka Bednarska