Twoja rodzina była represjonowana? Masz szansę na odszkodowanie!

Mimo że od upadku komunizmu w Polsce minęły już 33 lata, to jednak skutki dziesięcioleci poprzedniego ustroju są widoczne do dziś. W szczególnie dotkliwy sposób PRL odbił swoje piętno na szeregu polskich rodzin, których dotknęły różnego rodzaju represje związane z działalnością niepodległościową. Dotkliwy, tym bardziej że bardzo często te krzywdy do dziś w żaden sposób nie zostały wynagrodzone. Czy osoby represjonowane oraz ich rodziny pozostają całkowicie bezsilni? W żadnym razie! W polskim systemie prawnym od lat 90 funkcjonuje tzw. „ustawa lutowa” czyli Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wskazana ustawa określa warunki oraz procedurę dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia przez osoby których dotknęły represje aparatu komunistycznego w związku z ich działalnością niepodległościową.

Jakich represji dotyczy ustawa?

Odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu doznanych represji w okresie polski ludowej dochodzić może dość szeroka grupa osób. Ustawa pozwala nam wyróżnić.

W pierwszej kolejności są to osoby wobec których wydano orzeczenia przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. Są to więc przypadki obejmujące cały okres funkcjonowania na ziemiach polskich ustroju komunistycznego. Kluczowym jest tutaj, aby orzeczenia wskazanych podmiotów wydane zostały w związku z działalnością niepodległościową lub też w związku z oporem w kolektywizacji wsi. Działania niepodległościowe mogą być bardzo różne ? od kolportażu ulotek przez walkę zbrojną.

Następnym przypadkiem są osoby represjonowane przez radzieckie organy ścigania, organy sądowe i pozasądowe. Przypadki te dotyczą w większości działalności związanej z antykomunistycznym podziemiem zbrojnym oraz działalnością antysowiecką w okresie powojennym. W tym wypadku, wielokrotnie represje stosowane były bezpośrednio przez funkcjonujący aparat radziecki, z pominięciem polskich organów. Dotyczy to między innymi zsyłek na Syberię, internowania żołnierzy Armii Krajowej, przesiedleń czy wyroków więzienia.

Trzecia grupa to osoby represjonowane w związku z wprowadzeniem w Polsce 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego. Formami represji wyróżnionymi w ustawie jest internowanie oraz powołanie do służby wojskowej w okresie 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r.

Kto może domagać się odszkodowania i zadośćuczynienia?

Co ważne, uprawnionymi do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia są nie tylko osoby represjonowane! W przypadku śmierci osoby represjonowanej, uprawnionymi do żądania są małżonek, dzieci oraz rodzice tej osoby. Co istotne, roszczenie to przechodzi na wskazane osoby w pełni, w tej samej formie. Kolejny uprawniony, już po śmierci osoby represjonowanej dochodzi więc odszkodowania i zadośćuczynienia tak, jak gdyby robił to bezpośrednio zmarły. Jest to o tyle istotne, iż kolejni uprawnieni nie musieli w żaden sposób być objęci represjami lub odczuwać ich skutki aby móc wysunąć roszczenie.

Czy jest o co walczyć?

Na to pytanie odpowiedzieć musi sobie każdy sam. Warto jednak wskazać, że roszczenia zgłaszane przez represjonowanych i ich rodziny nigdy nie będą w pełni rekompensować przeżytych krzywd. Orzecznictwo wskazuje jednak, iż zasądzone w postępowaniach kwoty tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania mogą sięgać od kilkuset złotych do nawet kilku milionów! Sądy w toku postępowania, badając stan faktyczny biorą pod uwagę skalę represji, jej długotrwałość i skutki. Co ważne, przed sądami nadal toczy się wiele takich spraw, zaś pozytywne rozstrzygnięcia spraw nie są rzadkością. Jeszcze w grudniu 2022 roku przed Sądem Rejonowym w Białymstoku zapadł wyrok zasądzający prawie pół miliona synowi osoby represjonowanej w okresie powojennym za działalność niepodległościową. Jeszcze rok wcześniej, Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził uczestniczce Powstania Warszawskiego, która po wojnie była więźniem stalinowskim kwotę prawie 9 milionów złotych.

Jak zacząć?

Przede wszystkim, w zależności od danego stanu faktycznego niezbędne może być wystąpienie z wnioskiem o unieważnienie orzeczenia sądu które zapadło wobec represjonowanego. Następnie, konieczne będzie dokładne przeanalizowanie stanu faktycznego, ustalenie okresu w jakim stosowane były represje a także zebranie możliwie najpełniejszej dokumentacji-sądowej, prywatnej a nawet historycznej. Odpowiednie przygotowanie się do sprawy pozwoli na jej sprawne przeprowadzenie oraz zwiększy szansę na satysfakcjonujący wynik.

Autor: Mikołaj Grześkowiak