Zastrzeżenie do protokołu ? czym jest i jak stosować

Zastrzeżenie do protokołu jest instytucją, która  służy przede wszystkim zwróceniu uwagi sądu na popełnione uchybienia procesowe i umożliwieniu niezwłocznego wszczęcia postępowania naprawczego. Ma na celu z jednej strony ochronę interesu stron procesu, a z drugiej strony również sądu. Instytucja ta została uregulowana w art. 162 Kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z tym przepisem ?Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy?.

Regulacja zawarta w przywołanym przepisie pozwala na usprawnienie i przyspieszenie postępowania, a nadto pobudzenie inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego naprawienia błędu. Ma także za zadanie wyeliminowanie celowego tolerowania przez strony uchybień procesowych sądu z zamiarem późniejszego ich wytykania w środkach odwoławczych. Dotyczy wszelkich naruszeń przepisów proceduralnych, niezależnie od tego czy są istotne. Jako przykładowe czynności, na które przysługuje zastrzeżenie można wymienić: oddalenie wniosku dowodowego strony, zobowiązanie do uzasadnienia roszczeń, które nie zostały wykazane w pozwie, dopuszczenie bezprzedmiotowego dowodu, itd. W praktyce odnosi się w przeważającej mierze właśnie do postanowień dowodowych i czynności związanych z postępowaniem dowodowym. Nie znajduje natomiast zastosowania do postanowień zaskarżalnych zażaleniem, a także takich, które nie są zaskarżalne zażaleniem, ale są wiążące dla sądu, który je wydał.

Zastrzeżenie należy zgłosić na posiedzeniu, na którym sąd wyda postanowienie lub zarządzenie, dotyczące czynności procesowych, a jeśli strona nie była obecna na posiedzeniu lub też czynności dokonano na posiedzeniu niejawnym zastrzeżenie należy zgłosić na najbliższym posiedzeniu. Co ważne, zastrzeżenie odnosi się tylko i wyłącznie do takich czynności, które zostały stronie zakomunikowane. Nie znajdzie więc zastosowania do pominięcia określonych dowodów. Jeśli strona nie zwróci uwagi sądu I instancji na pominięcie dowodu, to co prawda nie może powoływać się na to uchybienie w dalszym toku postępowania, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by sąd II instancji dopuścił pominięte dowody w postępowaniu odwoławczym.

Warto pamiętać, że składając zastrzeżenie do protokołu nie wystarczy powołać się tylko na treść art. 162 k.p.c. Strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika powinna bowiem przytoczyć naruszone przepisy
i wyjaśnić na czym polegało uchybienie. Z kolei strona działająca bez profesjonalnego pełnomocnika nie musi wskazywać konkretnych przepisów, które zostały naruszone, ale powinna tak sformułować zastrzeżenie, by z jego treści można było wywieść, jakie przepisy zostały naruszone.

Składanie zastrzeżeń do protokołu ma bardzo doniosłe znaczenie dla postępowania. Negatywną konsekwencją braku zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu niezwłocznie po dokonaniu przez sąd uchybionej czynności, która może mieć istotny wpływ na wynik postępowania jest utrata możliwości powoływania się na to uchybienie
w dalszym toku postępowania, w szczególności w środkach zaskarżenia. Dotyczy to zarówno strony reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, jak i strony działającej samodzielnie. Przy czym
w przypadku strony występującej bez profesjonalnego pełnomocnika sąd zobligowany jest do pouczenia
jej o treści art. 162, 207, 217, 229 i 230 k.p.c. Są to przepisy, dotyczące zastrzeżenia do protokołu, postępowania dowodowego oraz tego, kiedy sąd uznaje dane fakty za przyznane bądź niezaprzeczone. Brak takiego pouczenia powinien skutkować uznaniem braku zgłoszenia zastrzeżenia za niezawinione, a w konsekwencji brakiem możliwości stosowania rygoru, polegającego na niemożliwości powoływania się przez stronę na określone uchybienie w dalszym toku postępowania.

W pozostałych przypadkach brak zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu nie będzie pociągał za sobą dla strony negatywnych konsekwencji tylko wówczas, gdy wykaże ona, iż nie zgłosiła zastrzeżenia bez własnej winy albo też w razie uchybień, które sąd powinien brać pod uwagę z urzędu, Do takich naruszeń zalicza się m.in. uchybienia, powodujące nieważność postępowania.

Co istotne, jeśli sąd odmówi wpisania zastrzeżenia do protokołu strona powinna złożyć wniosek o uzupełnienie protokołu w tym zakresie na podstawie art. 160 § 1 k.p.c. lub jeszcze w toku posiedzenia złożyć załącznik
do protokołu zawierający takie zastrzeżenie, zgodnie z regulacją, wynikającą z art. 161 k.p.c.