Zmiana fundatora w fundacji

Czy można zmienić fundatora w fundacji?

Ustawa o fundacjach zawarta w jedynie 20 artykułach nie pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy można zmienić jej inicjatora tzw. fundatora. Brak regulacji wprost dotyczącej możliwości zmiany fundatora w rzeczonej ustawie skutkuje sporem w doktrynie i orzecznictwie. Obecnie można spotkać coraz więcej postanowień sądów pozwalających na zarejestrowanie zmiany fundatora w KRS.

• Problem

Zdarzają się nadal orzeczenia oddalające wnioski o zmianę danych podmiotu w rejestrze w zakresie fundatora, czego przykładem jest postanowienie Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie z dnia 30 września 2022 roku. Zdaniem sądu, status fundatora jest ściśle związany z osobą fundatora. Wszelkie prawa i obowiązki, którym podlega fundator należą do niezbywalnych, niemajątkowych dóbr osobistych. Oznacza to, że nie można ich odstąpić, sprzedać czy też zbyć w inny sposób.

Ponadto, przeciwnicy dopuszczenia możliwości zmiany fundatora w fundacji stoją na stanowisku, że pojawiające się czasem „akty przystąpienia nowych fundatorów ” do już ustanowionej fundacji, nie mogą być uznane za prawidłowe, nawet jeżeli fundacja nie nabyła jeszcze osobowości prawnej. Fundator to osoba, która ustanawiając fundację określa jej cele i wyposaża ją w majątek początkowy. Datę powołania fundacji, a więc złożenia oświadczenia woli, wpisuje się do rejestru fundacji. Późniejsze przystąpienie lub przyłączenie się dotyczy już istniejącej fundacji, a więc nie wiąże się z ustanowieniem fundacji, jak tego wymaga art. 2 ustawy o fundacjach. Takie „przystąpienie” nie ma wpływu ani na cel, ani na treść statutu fundacji, podczas gdy ustawa wymaga, by fundator określał cel (a nie „uznawał” go) oraz sporządzał (a nie akceptował już sformułowany) statut. (Zob. Dorota Bugajna-Sporczyk „Status fundatora: problematyka następstwa prawnego”).

Z powyższym stanowiskiem nie sposób się nie zgodzić. Wymienione w ustawie uprawnienia fundatora w stosunku do fundacji „kończą się” wraz z jej zarejestrowaniem. Wynika to ze samej natury tych uprawnień, które polegają przecież na ustanowieniu fundacji, wskazaniu jej celów oraz składników majątkowych oraz ustaleniu treści statutu. Wymaga zauważenia, że wraz z zarejestrowaniem fundacja staje się osobą prawną, a zatem niezależnym, samodzielnym podmiotem prawa. To z kolei potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego:

W momencie rejestracji fundator traci możliwość decydowania o fundacji. Ustawa nie przewiduje żadnych uprawnień, w oparciu o które fundator mógłby wpływać na działalność fundacji. Posiadanie takich uprawnień możliwe jest jedynie w oparciu o zapisy statutu. Fundator, który pragnie zagwarantować sobie możliwość wpływu na funkcjonowanie fundacji, np. na skład zarządu, musi to odpowiednio uregulować w statucie. Pozbawienie wpływu fundatora na fundacje w chwili jej ustanowienia tworzy zasadę organizacyjnoprawnego rozdzielenia fundacji od fundatora (uchwała SN z 13.12.2000 r.,?III CZP 42/00, uchwała SN z 24.11.2006 r., III CZP 114/06).

• Rozwiązanie

Biorąc powyższe pod uwagę, należy podkreślić, że fundator na podstawie ustawy nie pełni żadnej funkcji w organach fundacji, które mógłby przenieść na inny podmiot. Od momentu ustanowienia fundacji uprawnienia i kompetencje dla fundatora mogą wynikać wyłącznie z treści statutu. W związku z tym fundator, ustanawiając statut, może uregulować w nim pewne uprawnienia i kompetencje dla siebie, a precyzyjniej ujmując dla organu pn. „Fundator”. W praktyce często też tak się dzieje, gdyż w ten sposób fundatorzy zapewniają sobie realny wpływ na funkcjonowanie fundacji. Fundator staje się wtedy organem uregulowanym w statucie. Takiego organu w rozumieniu statutu nie można w żadnym wypadku utożsamiać z fundatorem jako osobą ustanawiającą fundację w rozumieniu ustawy.

Powyższe przesądza o możliwości zmiany fundatora w fundacji, ale wyłącznie w znaczeniu organu w rozumieniu statutu. Możliwe jest zatem przeniesienie na inny podmiot uprawnień i kompetencji uregulowanych w statucie. Nie ma natomiast możliwości na przeniesienie na inną osobę tytułu fundatora w rozumieniu ustawy, gdyż fundator (w znaczeniu ustawy) wykonał już swoje uprawnienia, tj. złożył oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji. Na marginesie można zauważyć, że alternatywnym rozwiązaniem jest również ustanowienie odrębnego, kolegialnego organu, w skład którego będzie wchodzić fundator, np. „Rada Fundatorów” czy „Zgromadzenie Fundatorów”.

Autor: Szymon Baranowski